શું તમને રોટોમેક પેન યાદ છે? 2005 સુધી ચમક્યા... પછી કેવી રીતે કંપનીને તાળું માર્યું, રૂ. 3700 કરોડનું કૌભાંડ, નામ પણ વેચાયું!

તમે તમારા બાળપણમાં ટીવી પર આ જાહેરાત 'લિખતે લખતે લવ હો જાયે...' જોઈ હશે અને તે પેનથી લખી હશે જેના માટે આ જાહેરાત ચલાવવામાં આવી હતી? ખરેખર, અમે રોટોમેક પેન વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ. થોડા વર્ષો પહેલા આ કંપની આખા ભારતમાં ફેમસ હતી. દરેક વ્યક્તિ તેની કલમના દિવાના હતા. તે સસ્તીથી લઈને મોંઘી પેન બનાવતી હતી. પરંતુ રોટોમેક કંપનીનો આ દરજ્જો લાંબો સમય ટકી શક્યો નહીં અને તે એક મોટા કૌભાંડમાં ફસાઈને બરબાદ થઈ ગઈ, જેની કદાચ કલ્પના પણ નહોતી. ચાલો જાણીએ આ કંપનીની શરૂઆતથી અંત સુધીની સંપૂર્ણ વાર્તા…

પાન પરાગ કંપનીના માલિક મનસુખભાઈ કોઠારીના પુત્ર વિક્રમ કોઠારી રોટોમેક કંપનીના માલિક હતા. 90ના દાયકામાં પાન પરાગ કંપની શરૂ કરનાર મનસુખભાઈ કોઠારીએ તેમના વ્યવસાયના વિસ્તરણ દરમિયાન રોટોમેક કંપનીનો પાયો નાખ્યો હતો. બિઝનેસના વિભાજન બાદ વિક્રમ કોઠારીને રોટોમેક કંપનીની કમાન મળી. આ પેન દરેકના ખિસ્સામાં હતી. સલમાન ખાન, રવિના ટંડન જેવા સ્ટાર્સ આ કંપનીની જાહેરાતો કરતા હતા. પરંતુ દેવાની જાળમાં આ કંપની એટલી સપડાઈ ગઈ કે થોડી જ વારમાં કંપની બરબાદ થઈ ગઈ અને લગભગ 3700 કરોડ રૂપિયાનું કૌભાંડ બહાર આવ્યું.

રોટોમેકની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ?
વિક્રમ કોઠારીના પિતા મનસુખભાઈ કોઠારી 16 વર્ષની ઉંમરે ગુજરાતથી કાનપુર બિઝનેસ શરૂ કરવા આવ્યા હતા. શરૂઆતના દિવસોમાં તેણે કાનપુરમાં સાયકલ પર પાન મસાલા વેચવાનું શરૂ કર્યું. વર્ષો સુધી આ કામ કર્યા પછી તેને પારલે પ્રોડક્ટ્સનું વિતરણ મળ્યું, પછી શું? મનસુખભાઈ કોઠારીએ પાછું વળીને જોયું નથી અને પછી તેમનું વિતરણ વધારતા રહ્યા. ત્યારબાદ કોઠારીએ પોતાનો બિઝનેસ શરૂ કરવાનું નક્કી કર્યું અને થોડા વર્ષો પછી 1983માં તેમણે કોઠારી પ્રોડક્ટ્સ લિમિટેડ નામની કંપની બનાવી.

કોઠારી પ્રોડક્ટ્સ લિમિટેડની મુખ્ય બ્રાન્ડ પાન પરાગ હતી, જેણે કંપનીને મોટી સફળતા અપાવી. તેની એક જાહેરાત - 'વેલકમ ધ વેડિંગ ગેસ્ટ્સ વિથ પાન પરાગ' ખૂબ લોકપ્રિય બની હતી. કંપનીની આ એડ શમી કપૂરે કરી હતી, જેના પછી દરેકના હોઠ પર સોપારી હતી. ત્યારપછી મનસુખ કોઠારીએ પોતાનો બિઝનેસ વિસ્તારવાનું શરૂ કર્યું. તેમના બે પુત્રો, વિક્રમ કોઠારી અને દીપક કોઠારીએ તેમના પિતાને પાન મસાલાના વ્યવસાયના વિસ્તરણમાં મદદ કરી. પાન પરાગ પ્રખ્યાત થયા પછી મનસુખ કોઠારીએ વર્ષ 1992માં રોટોમેક કંપનીનો પાયો નાખ્યો. આ સાથે મનસુખ કોઠારીએ મિનરલ વોટર બ્રાન્ડ, રિયલ એસ્ટેટ, ઓઈલ ઈન્ડસ્ટ્રી, સ્કૂલ અને એજ્યુકેશન સેક્ટરમાં પોતાનો બિઝનેસ વિસ્તાર્યો.

વર્ષ 1999માં વિભાજન થયું
વર્ષ 1999માં બંને ભાઈઓ વચ્ચે બિઝનેસ વહેંચાઈ ગયો હતો. સ્ટેશનરીનો વ્યવસાય કરતી રોટમેક કંપની વિક્રમ કોઠારીના કબજામાં આવી હતી. જ્યારે નાનો ભાઈ દીપક કોઠારી પાન મસાલાનો ધંધો કરતો હતો. વર્ષ 1997માં વિક્રમ કોઠારીને શ્રેષ્ઠ રોકાણકાર તરીકે સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા. વર્ષ 2005માં તેમની કંપની 100 કરોડની ક્લબમાં સામેલ થઈ ગઈ હતી. સલમાન ખાન, રવિના ટંડન જેવા ઘણા સ્ટાર્સ રોટોમેકની જાહેરાત કરતા હતા. દરેક જીભ પર રોટોમેક અને દરેક ખિસ્સામાં રોટોમેક પેન હતી.

કંપની પર દેવું વધ્યું
સ્ટેશનરીના વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલી રોટોમેક કંપનીની સફળતા છતાં વિક્રમ કોઠારીની યોજના નિષ્ફળ થવા લાગી ત્યારે તેની સ્થિતિ બગડવા લાગી. વિક્રમ કોઠારીએ બેંકો પાસેથી જંગી લોન લેવાનું શરૂ કર્યું અને અલગ-અલગ બિઝનેસમાં આક્રમક રીતે રોકાણ કરવાનું શરૂ કર્યું, જેની અસર એ થઈ કે ન તો ધંધો ફૂલ્યો કે ન તો કોઈ પ્રકારનો નફો થયો. ધીરે ધીરે કંપનીનું દેવું વધતું ગયું.

કંપની કેવી રીતે બરબાદ થઈ ગઈ?
કંપનીના પતનની શરૂઆત જંગી દેવાથી થઈ હતી. કંપનીના પ્રમોટર વિક્રમ કોઠારી પર છેતરપિંડીથી લોન લેવાનો અને લોનની ચુકવણી ન કરવાનો આરોપ હતો. વિક્રમ કોઠારીએ સાત બેંકો પાસેથી લોન લીધી હતી, પરંતુ તે ચૂકવી શક્યા ન હતા. પ્રથમ લોન વર્ષ 2008માં રૂ. 200 કરોડની હતી, ત્યારબાદ વર્ષ 2010માં રૂ. 520 કરોડની લોન મળી હતી. ત્યારબાદ દર વર્ષે લોન લેવાનું ચલણ વધ્યું. રિપોર્ટ્સ અનુસાર, કોઠારી કોઈ અન્ય નામે લોન લેતો હતો અને પૈસા અન્ય જગ્યાએ રોકતો હતો. થોડી જ વારમાં લોનની રકમ વધીને રૂ. 2,919 કરોડ થઈ અને તેનું વ્યાજ રૂ. 776 કરોડ થઈ ગયું. એટલે કે કુલ બાકી રૂ. 3995 કરોડ થઈ ગયા, જે ચૂકવવાનું કંપની માટે સરળ નહોતું.

આ સાત બેંકો પાસેથી આટલી લોન લીધી

1. ઈન્ડિયન ઓવરસીઝ બેંક પાસે રૂ. 771 કરોડ બાકી હતા.
2. બેન્ક ઓફ ઈન્ડિયા પાસે રૂ. 754 કરોડ બાકી હતા.
3. યુનિયન બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ રોટોમેકને રૂ. 459 કરોડનું દેવું હતું.
4. બેંક ઓફ બરોડા પાસે રૂ. 457 કરોડ બાકી હતા.
5. અલ્હાબાદ બેંકનું બાકી 330 કરોડ રૂપિયા હતું.
6. ઓરિએન્ટ બેન્ક ઓફ કોમર્સ પાસે રૂ. 97 કરોડ અને બેન્ક ઓફ મહારાષ્ટ્ર પાસે રૂ. 50 કરોડ બાકી હતા.

સીબીઆઈએ આ કૌભાંડનો પર્દાફાશ કર્યો
જંગી લોન ચૂકવવામાં અસમર્થતાને કારણે રોટમેકનો વ્યવસાય અટકી ગયો. અહીં, કંપનીને બરબાદ થતી જોઈને વિક્રમ કોઠારીના વિદેશ જવાની ચર્ચાઓ શરૂ થઈ, જેના પછી CBIએ મોટી કાર્યવાહી કરી અને કંપનીના માલિક વિક્રમ કોઠારીની ધરપકડ કરી. ત્યારબાદ કંપનીની લોન અને અન્ય બાબતોને લઈને તપાસ શરૂ થઈ, જેમાં લગભગ 3700 કરોડ રૂપિયાનું કૌભાંડ બહાર આવ્યું.

વિક્રમ કોઠારીનું 2022માં નિધન થયું
CBI દ્વારા ધરપકડ કરવામાં આવ્યા બાદ વિક્રમ કોઠારી બે વર્ષ સુધી જેલમાં રહ્યો હતો. અહીં તેમની તબિયત બગડવા લાગી, જેના કારણે કોર્ટે તેમની જામીન અરજી મંજૂર કરી હતી. જોકે, વિક્રમ કોઠારીનું વર્ષ 2022માં અવસાન થયું હતું. કંપનીનું અસ્તિત્વ વર્ષ 2020 માં જ સમાપ્ત થઈ ગયું, જ્યારે કંપનીનું બ્રાન્ડ નામ રોટોમેક રૂ. 3.5 કરોડમાં વેચાયું.